دیالیز چیست و چه زمانی لازم می‌شود؟
کلیه‌ها وظیفه‌ی حیاتی تصفیه خون و دفع مواد زائد را بر عهده دارند. زمانی که این اندام‌ها به دلیل بیماری یا آسیب عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهند، مواد سمی و مایعات اضافی در بدن تجمع پیدا می‌کنند. این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد و نیاز به درمان جایگزین پیدا کند.
دیالیز روشی است که به کمک دستگاه یا روش‌های خاص، نقش کلیه را در پاکسازی خون ایفا می‌کند.
دیالیز معمولاً در این شرایط ضروری است:
- نارسایی مزمن کلیه یا بیماری کلیوی پیشرفته
- نارسایی حاد کلیوی پس از جراحی یا عفونت شدید
- بیماری‌هایی مانند دیابت یا فشار خون بالا که به کلیه آسیب زده‌اند
- وجود سطح بالای اوره یا پتاسیم در خون که با دارو کنترل نمی‌شود
در چنین مواردی، پزشک بر اساس وضعیت بیمار تصمیم می‌گیرد که دیالیز در مرکز درمانی یا در منزل انجام شود.
تفاوت دیالیز خونی (همودیالیز) و صفاقی
دو روش اصلی برای انجام دیالیز وجود دارد که هر کدام شرایط خاص خود را دارند:
۱. همودیالیز (Hemodialysis)
در این روش، خون از بدن خارج شده و وارد دستگاه دیالیز می‌شود. دستگاه با استفاده از فیلتر مخصوص، مواد زائد و مایعات اضافی را از خون جدا می‌کند و سپس خون پاک‌سازی‌شده به بدن بازگردانده می‌شود. همودیالیز معمولاً ۳ تا ۴ بار در هفته و هر بار چند ساعت طول می‌کشد.
۲. دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis)
در این روش، به‌جای دستگاه، از پرده‌ی صفاقی داخل شکم به عنوان فیلتر طبیعی استفاده می‌شود. مایعی خاص به داخل شکم تزریق می‌شود و پس از مدتی که تبادل مواد انجام شد، مایع خارج می‌شود. دیالیز صفاقی انعطاف‌پذیرتر است و اغلب بیماران می‌توانند آن را در خانه و بدون نیاز به دستگاه بزرگ انجام دهند.
مزایا و چالش‌های دیالیز در منزل
با پیشرفت تجهیزات پزشکی، امکان انجام دیالیز در منزل برای بسیاری از بیماران فراهم شده است. این روش می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد، اما همراه با برخی ملاحظات نیز هست.
مزایای دیالیز در منزل
- راحتی بیشتر: بیمار در محیط آشنای خانه تحت درمان قرار می‌گیرد و نیازی به رفت‌وآمد مکرر به مراکز درمانی ندارد.
- صرفه‌جویی در هزینه و زمان: کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد و کاهش اتلاف زمان برای رسیدن به مراکز دیالیز.
- انعطاف‌پذیری در زمان‌بندی: بیمار می‌تواند با هماهنگی تیم درمانی، زمان جلسات را متناسب با شرایط زندگی خود تنظیم کند.
- کنترل بهتر بر بهداشت شخصی: کاهش احتمال ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی.
- رضایت روانی بیشتر: حضور در خانه و نزد خانواده می‌تواند استرس و فشار روانی ناشی از درمان را کاهش دهد.
چالش‌های دیالیز در منزل
- نیاز به آموزش تخصصی: بیمار یا مراقب باید نحوه استفاده صحیح از تجهیزات و رعایت اصول ایمنی را یاد بگیرند.
- هزینه تجهیزات: تأمین دستگاه دیالیز و مواد مصرفی می‌تواند هزینه‌بر باشد.
- لزوم پیگیری پزشکی مداوم: حتی در صورت دیالیز خانگی، بیمار باید تحت نظر پزشک باشد و آزمایش‌های دوره‌ای انجام دهد.
- احتمال بروز عوارض: افت فشار خون، خستگی، یا مشکلات دسترسی به عروق از جمله عوارضی هستند که باید مدیریت شوند.
- نیاز به فضای مناسب: برای نگهداری دستگاه و مواد مصرفی باید محیطی تمیز و استاندارد در خانه فراهم شود.
چه کسانی می‌توانند از دیالیز در منزل استفاده کنند؟
دیالیز خانگی برای همه بیماران مناسب نیست. پزشک پس از ارزیابی شرایط بالینی، تصمیم می‌گیرد که آیا این روش قابل اجراست یا خیر. معمولاً بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی پایدار، آن‌هایی که شرایط جسمی و روانی لازم را دارند و همچنین افرادی که همراه یا مراقب آموزش‌دیده در اختیار دارند، می‌توانند از این روش بهره‌مند شوند.
