همودیالیز مداوم کلیوی CRRT چیست و چگونه در ICU به بیماران کلیوی کمک میکند؟
کارکرد کلیه تا حد زیادی برای عموم جامعه شناخته شده است؛ اندامی حیاتی که وظیفه‌ی تصفیه خون، تنظیم آب و الکترولیتها و دفع مواد زائد بدن را بر عهده دارد. اما زمانی که عملکرد آن به هر دلیلی بهطور ناگهانی مختل شود—برای مثال در شرایط بحرانی یا در بخش مراقبتهای ویژه (ICU)—بدن با یک بحران جدی روبه‌رو خواهد شد: تجمع سموم و مواد زائد که می‌تواند منجر به اختلالات خطرناک در سلامت فرد شود.
در این مواقع، روش‌های کلاسیک دیالیز (همودیالیز) معمولاً پاسخ‌گوی نیاز بدن بیماران بحرانی نیستند، چرا که فشار خون آن‌ها ناپایدار بوده و توان تحمل تصفیه سریع خون را ندارند. اینجا است که روش نوینی به نام CRRT یا همودیالیز پیوسته کلیه به کمک می‌آید — نوعی از دیالیز با جریان آهسته و مداوم که امکان تصفیه مداوم خون در طول شبانه‌روز را فراهم میکند. این روش برای بیماران دچار نارسایی حاد کلیوی، افت فشار خون یا دیگر شرایط بحرانی، گزینه‌ای ایمن‌تر و مؤثرتر محسوب میشود.
در ادامه این مقاله، به زبان ساده و کاربردی، به بررسی تفاوت‌های درمان جایگزینی مداوم کلیه CRRT با دیالیز معمولی، موارد استفاده آن در ICU و نحوه عملکرد دستگاه CRRT خواهیم پرداخت. اگر می‌خواهید بدانید چگونه این تکنولوژی به نجات جان بیماران کمک میکند، با ما همراه باشید.
تفاوت همودیالیز مداوم کلیه (CRRT) با دیالیز معمولی چیست؟
احتمالا اگر از افراد عادی بپرسید که با واژه‌ی دیالیز آشنا هستند یا نه، پاسخ مثبت می‌دهند و آن را روشی برای تصفیه خون در بیماران کلیوی می‌دانند. اما کمتر کسی از تفاوت میان روش‌های مختلف دیالیز آگاه است. آنچه در ذهن بیشتر مردم نقش بسته، همودیالیز سنتی است—روشی که طی جلسات چندساعته، معمولا سه تا چهار بار در هفته انجام میشود. در این روش، حجم زیادی از خون در مدت زمان کوتاهی تصفیه میشود و این فرآیند در شرایط پایدار معمولا برای بیماران قابل تحمل است.
اما در بخش مراقبتهای ویژه (ICU)، شرایط متفاوت است. بیمارانی که دچار نارسایی حاد کلیه، شوک، افت شدید فشار خون یا بی‌ثباتی همودینامیک هستند، نمی‌توانند چنین سرعت و حجم بالایی از تصفیه را تحمل کنند. در این موارد، روش CRRT (دیالیز پیوسته کلیوی) به عنوان یک جایگزین ایمن‌تر و ملایم‌تر به کار می‌رود.
در CRRT، برخلاف دیالیز معمولی، تصفیه خون به‌صورت آهسته و پیوسته در طول ۲۴ ساعت شبانه‌روز انجام میشود. این ویژگی‌ها باعث میشود:
- فشار کمتری به گردش خون وارد شود؛
- تعادل مایعات و الکترولیتها بهتر حفظ گردد؛
- خطر بروز عوارض ناگهانی مانند افت فشار خون یا آریتمی قلبی کاهش یابد.
همچنین، در این روش امکان کنترل دقیقتر بر میزان خروج مایعات و تجویز داروها وجود دارد، که در درمان بیماران بستری در ICU نقش کلیدی ایفا میکند.
اگرچه اجرای CRRT به تجهیزات تخصصی‌تر و پرسنل مجرب‌تری نیاز دارد، اما شواهد بالینی نشان می‌دهد که برای بیماران ناپایدار، مزایای آن قابل‌توجه و اثربخش است.
چه بیمارانی به همودیالیز مداوم CRRT در بخش مراقبتهای ویژه نیاز دارند؟
روش CRRT یا دیالیز پیوسته کلیوی معمولاً برای بیمارانی به‌کار می‌رود که در وضعیت بحرانی و ناپایدار قرار دارند و تحمل روش‌های معمول دیالیز را ندارند. به همین دلیل، این روش بهطور ویژه در بخش مراقبتهای ویژه (ICU) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ادامه، به مهمترین مواردی که در آن‌ها استفاده از CRRT توصیه میشود، اشاره می‌کنیم:
نارسایی حاد کلیه در ICU و نقش دیالیز پیوسته کلیوی (CRRT)
رایج‌ترین کاربرد CRRT، درمان نارسایی حاد کلیه (Acute Kidney Injury) در بیماران بستری در ICU است. در این حالت، کلیه‌ها بهطور ناگهانی از کار می‌افتند و بدن قادر به دفع سموم و مایعات اضافی نیست. دیالیز پیوسته کلیوی با عملکرد آهسته و مداوم، به تصفیه تدریجی خون کمک میکند و مانع از تجمع مواد سمی در بدن میشود.
استفاده از همودیالیز مداوم CRRT در بیماران با افت فشار خون یا شوک سپتیک
برخی بیماران ICU دچار شوک سپتیک یا افت شدید فشار خون هستند. این افراد نمی‌توانند دیالیزهای سریع و پرحجم را تحمل کنند. در این شرایط، CRRT با تصفیه‌ی تدریجی خون و بدون ایجاد نوسانات فشار، راهکاری ایمن‌تر برای پشتیبانی کلیوی محسوب میشود.
کنترل دقیق مایعات و الکترولیتها با دستگاه CRRT
در بیماران بحرانی، حفظ تعادل مایعات و تنظیم دقیق سطح الکترولیت‌هایی مانند پتاسیم، سدیم یا کلسیم، بسیار حیاتی است. CRRT امکان تنظیم ظریف این پارامترها را فراهم میکند و خطر بروز عوارضی مانند ادم ریوی یا آریتمی قلبی را کاهش می‌دهد.
CRRT در درمان مسمومیت‌های شدید و حذف دارو از بدن
در برخی موقعیت‌های ویژه، از CRRT برای دفع مواد سمی یا داروهایی استفاده میشود که کلیه‌ها به‌تنهایی قادر به دفع آن‌ها نیستند. البته این کاربرد به شرایط بیمار و نوع ماده بستگی دارد و همیشه انتخاب اول نیست، اما در برخی مسمومیت‌های شدید می‌تواند نجات‌بخش باشد.
اجزای اصلی دستگاه درمان جایگزینی مداوم کلیه CRRT
- کاتتر ورید مرکزی (Central Venous Catheter): لوله‌ای که از طریق یکی از رگ‌های مرکزی بدن (مثل ورید گردنی یا رانی) وارد بدن بیمار میشود تا خون وارد دستگاه شده و پس از تصفیه به بدن بازگردد.
- فیلتر یا هموفیلتر (Hemofilter): بخش کلیدی دستگاه است که همانند واحد تصفیه، مواد زائد، مایعات اضافی و سموم را از خون جدا می‌سازد.
- پمپ‌ها و کنترل‌کننده‌ها: برای تنظیم دقیق جریان خون، میزان خروج مایعات و تزریق مایعات جایگزین استفاده می‌شوند.
- محلول‌های دیالیز و جایگزین: به حفظ تعادل الکترولیتها مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم کمک میکنند.
مراحل تصفیه خون با دستگاه دیالیز پیوسته کلیوی
فرایند تصفیه خون در دستگاه CRRT به صورت زیر انجام میشود:
- خون بیمار از طریق کاتتر وریدی وارد دستگاه میشود؛
- در مرحله بعد وارد فیلتر دیالیز شده و مواد زائد از آن جدا میشود؛
- سپس، خون تصفیه‌شده به بدن بازگردانده میشود، و هم‌زمان محلول‌هایی برای جبران مایعات و تنظیم الکترولیتها وارد بدن می‌شوند.
در این روش برخلاف دیالیز سنتی، همه‌ی مراحل به صورت پیوسته و تدریجی در طول شبانه‌روز انجام می‌شوند. به همین دلیل، نوسانات ناگهانی فشار خون یا عدم تعادل الکترولیتها در بیمار مشاهده نمی‌شود.