پلاسمافرز (Plasmapheresis) یک روش درمانی در پزشکی است که در آن پلاسما، یعنی بخش مایع خون، از سلول‌های خونی جدا می‌شود. دلیل انجام این کار، حذف موادی است که می‌توانند در روند بیماری نقش داشته باشند؛ موادی مانند آنتی‌بادی‌ها یا پروتئین‌های غیرطبیعی که گاهی در خون بیماران خودایمنی تجمع پیدا می‌کنند.
برخلاف دیالیز که بیشتر برای بیماران کلیوی استفاده می‌شود، پلاسمافرز با هدف دیگری انجام می‌شود: کاهش اثر عوامل مضر موجود در خون تا بدن فرصت بهبودی بیشتری داشته باشد.
پلاسمافرز چگونه عمل می‌کند؟
پلاسما بخش مهمی از خون است که مواد زیادی در آن وجود دارد؛ از جمله پروتئین‌ها و آنتی‌بادی‌ها. در بیماری‌های خودایمنی، بعضی از این آنتی‌بادی‌ها به اشتباه به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کنند. همین موضوع باعث بروز التهاب و آسیب به اندام‌های مختلف می‌شود.
در پلاسمافرز، خون وارد دستگاه مخصوصی می‌شود که پلاسما را جدا می‌کند. پلاسما یا با محلول‌هایی مثل آلبومین و سرم نمکی جایگزین می‌شود یا از پلاسماهای سالم اهداکننده استفاده می‌گردد. سپس سلول‌های خون دوباره به بدن بازگردانده می‌شوند.
هر جلسه درمان معمولاً بین یک و نیم تا سه ساعت طول می‌کشد. بسته به نوع بیماری و وضعیت بیمار، ممکن است چند جلسه پشت سر هم یا در بازه‌های زمانی مشخص لازم باشد.
نقش پلاسمافرز در بیماری‌های MS، گیلن‌باره و لوپوس
مولتیپل اسکلروزیس (MS)
ام‌اس یک بیماری خودایمنی است که سیستم عصبی مرکزی را درگیر می‌کند. در برخی موارد که داروهای معمولی اثر کافی ندارند، پلاسمافرز می‌تواند برای کاهش شدت حملات و کنترل علائم مورد استفاده قرار گیرد.
سندروم گیلن‌باره (Guillain-Barré Syndrome)
این بیماری بیشتر پس از یک عفونت رخ می‌دهد و باعث ضعف یا فلج ناگهانی می‌شود. اگر پلاسمافرز در مراحل ابتدایی بیماری شروع شود، می‌تواند با حذف آنتی‌بادی‌های آسیب‌رسان به اعصاب، روند بهبود را سریع‌تر کند.
لوپوس اریتماتوی سیستمیک (SLE)
لوپوس می‌تواند اندام‌های مختلف مانند کلیه، پوست یا مفاصل را تحت تأثیر قرار دهد. در مواردی که بیماری شدید است یا داروها به‌خوبی عمل نمی‌کنند، پلاسمافرز می‌تواند با کاهش کمپلکس‌های ایمنی در خون به کنترل علائم کمک کند.
آیا پلاسمافرز برای همه بیماران ایمن است؟
به طور کلی پلاسمافرز روش نسبتاً ایمنی است، اما مانند هر درمان دیگری می‌تواند عوارضی هم داشته باشد. برخی از این عوارض عبارت‌اند از:
- افت فشار خون یا احساس سرگیجه
- کاهش موقت برخی مواد معدنی در خون مانند کلسیم
- حساسیت به محلول‌های جایگزین
- احتمال عفونت در محل ورود کاتتر
این عوارض معمولاً با مراقبت تیم درمانی کنترل می‌شوند. البته لازم است که پیش از شروع درمان، وضعیت کلی بیمار به دقت بررسی شود. برای نمونه، در افرادی که مشکل جدی قلبی دارند یا به اختلالات انعقادی دچارند، پزشک ممکن است این روش را توصیه نکند.
