کلیه‌ها از مهم‌ترین اندام‌های بدن هستند که وظیفه‌ی تصفیه خون، تنظیم مایعات و الکترولیت‌ها و دفع مواد زائد را بر عهده دارند. گاهی اوقات، عملکرد این اندام حیاتی به‌طور ناگهانی دچار اختلال می‌شود؛ وضعیتی که به آن نارسایی حاد کلیوی (Acute Kidney Injury – AKI) گفته می‌شود. این اختلال می‌تواند در مدت کوتاهی به تجمع سموم در بدن منجر شود و سلامت فرد را به خطر بیندازد. آشنایی با علل، علائم و روش‌های درمان نارسایی حاد کلیوی می‌تواند به درک بهتر این بیماری و لزوم اقدام سریع در شرایط بحرانی کمک کند.
نارسایی حاد کلیوی چیست؟
برخلاف بیماری‌های مزمن کلیه که به‌تدریج پیشرفت می‌کنند، نارسایی حاد کلیوی به‌صورت ناگهانی رخ می‌دهد و نیازمند تشخیص و درمان فوری است. این بیماری می‌تواند در عرض چند ساعت یا چند روز ایجاد شود و در صورت بی‌توجهی، منجر به بروز عوارضی جدی مانند ادم ریوی، افزایش سطح پتاسیم خون یا حتی نیاز به دیالیز فوری شود. اهمیت این وضعیت به آن دلیل است که اغلب بیماران مبتلا، در بخش مراقبت‌های ویژه یا در شرایط بحرانی دیگر بستری هستند و اندام‌های حیاتی آن‌ها در معرض خطر قرار دارد.
علل بروز نارسایی حاد کلیوی
عوامل مختلفی می‌توانند زمینه‌ساز نارسایی حاد کلیوی باشند که معمولاً در سه دسته اصلی قرار می‌گیرند:
- علل پیش‌کلیوی (Pre-renal): کاهش جریان خون به کلیه‌ها، به‌ویژه در شرایطی مانند خونریزی شدید، کم‌آبی بدن یا افت شدید فشار خون.
- علل داخل‌کلیوی (Intra-renal): آسیب مستقیم به بافت کلیه به دلیل عفونت، التهاب، مصرف برخی داروها یا مسمومیت.
- علل پس‌کلیوی (Post-renal): انسداد در مسیر ادراری، مانند سنگ کلیه یا بزرگ شدن پروستات، که مانع خروج ادرار می‌شود.
نشانه‌های نارسایی حاد کلیوی
علائم این بیماری بسته به شدت و علت آن می‌تواند متفاوت باشد، اما شایع‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- کاهش حجم یا قطع جریان ادرار
- تورم دست‌ها، پاها یا صورت به دلیل تجمع مایعات
- خستگی شدید و گیجی
- تهوع و استفراغ
- تنگی نفس ناشی از تجمع مایع در ریه‌ها
- تغییر در ضربان قلب به دلیل افزایش پتاسیم خون
این علائم اگرچه ممکن است در بیماری‌های دیگر هم دیده شوند، اما در بیماران بستری به‌ویژه باید به آن‌ها توجه ویژه داشت.
چرا CRRT برای بیماران دچار نارسایی حاد کلیوی انتخاب می‌شود؟
در بسیاری از موارد، بیماران مبتلا به نارسایی حاد کلیوی در شرایط بحرانی قرار دارند و توانایی تحمل دیالیزهای سریع و پرحجم را ندارند. در این شرایط، روش دیالیز پیوسته کلیوی (CRRT) مورد استفاده قرار می‌گیرد. CRRT خون بیمار را به‌صورت آهسته و مداوم در طول شبانه‌روز تصفیه می‌کند و به این ترتیب:
- فشار کمتری به سیستم گردش خون وارد می‌شود،
- تعادل مایعات و الکترولیت‌ها بهتر حفظ می‌گردد،
- و خطر بروز عوارضی مانند افت فشار خون یا آریتمی کاهش می‌یابد.
تفاوت CRRT با همودیالیز استاندارد
بسیاری از افراد تنها با همودیالیز استاندارد آشنا هستند؛ روشی که طی جلسات چندساعته و چند بار در هفته انجام می‌شود. این روش برای بیماران پایدار مناسب است، اما در نارسایی حاد کلیوی همراه با بی‌ثباتی فشار خون می‌تواند خطرناک باشد.
در مقابل، CRRT به دلیل جریان آهسته‌تر و پیوسته، گزینه‌ای ایمن‌تر محسوب می‌شود. این روش امکان کنترل دقیق خروج مایعات و سطح الکترولیت‌ها را فراهم می‌کند، چیزی که در شرایط بحرانی بسیار حیاتی است.
چه بیمارانی بیشترین سود را از CRRT می‌برند؟
دیالیز پیوسته کلیوی معمولاً برای بیمارانی توصیه می‌شود که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند و شرایط زیر را دارند:
- نارسایی حاد کلیوی همراه با افت فشار خون شدید
- بیماران دچار شوک سپتیک یا عفونت‌های گسترده
- افرادی که به دلیل ادم ریوی یا مشکلات قلبی نیاز به کنترل دقیق مایعات دارند
- بیماران با اختلال شدید الکترولیت‌ها که نیازمند تنظیم ظریف هستند
راهکارهای درمانی و پیشگیری از نارسایی حاد کلیوی
اگرچه CRRT در موارد بحرانی به کمک بیماران می‌آید، اما درمان نارسایی حاد کلیوی تنها به دیالیز محدود نمی‌شود. اقدامات زیر نیز نقش کلیدی دارند:
- درمان علت زمینه‌ای مانند کنترل عفونت یا اصلاح کم‌آبی بدن
- پرهیز از مصرف داروهای آسیب‌زننده به کلیه مگر با تجویز پزشک
- پایش مداوم سطح مایعات و الکترولیت‌ها در بیماران در معرض خطر
- مراقبت ویژه از بیماران ICU برای پیشگیری از پیشرفت نارسایی
